Przegląd linków CC #161 [podsumowanie roku]
Tym razem prezentujemy Wam nie przegląd tygodnia, ale przegląd całego zeszłego roku – wybraliśmy najważniejsze informacje, publikacje, artykuły i wpisy na blogach.
Otwarta edukacja
W Polsce najważniejszym wydarzeniem edukacyjnym (i to nie tylko w związku z otwartością) było zdecydowaniestworzenie przez Ministerstwo Edukacji Narodowej darmowego podręcznika dla pierwszoklasistów. „Nasz elementarz” wywołał (i wywołuje nadal) kontrowersje tempem w jakim został ogłoszony i przygotowany, nieudowodnionymi oskarżeniami o plagiat rzucanymi przez wydawnictwo, w którym pracowała główna autorka oraz powszechnie niezrozumiałą relacją z e-podręcznikami tworzonymi w ramach „Cyfrowej szkoły”. Nas w podręcznikach najbardziej zaskoczyło to, że są jedynie częściowo dostępne na wolnej licencji. (Alek Tarkowski i Kamil Śliwowski z naszego zespołu pisali o tym w „Gazecie Wyborczej”)
W drugiej połowie roku zespół e-podręczników udostępnił pierwsze, pilotażowe ich wersje. Z kolei koniec roku przyniósł premierę „tradycyjnych” podręczników dla klasy drugiej, ale też niespodziewane zwolnienia prawie całego zespołu kierującego projektem e-podręczników. Oba projekty, elementarza i e-podręczników Cyfrowej Szkoły wzbudzają ogromne nadzieje, ale też kontrowersje. Deklarowana w obu przypadkach otwartość jest dla nas ważnym argumentem za tym, by im kibicować. Niestety oba projekty bardzo tracą na tym w jaki sposób są politycznie prowadzone. Podręcznikom dla klas pierwszej i drugiej grozi też utknięcie w stanie niepełnej otwartości.
Trochę lepiej wygląda sytuacja w Stanach Zjednoczonych, gdzie nawet wydawcy edukacyjni sprawiają wrażenie jakby zaakceptowali otwarte zasoby edukacyjne jako część rynku, a edukatorzy co raz częściej z nich korzystają (zwłaszcza na uczelniach wyższych). 2014 rok przyniósł wiele wyników badań, które potwierdzają te zmiany. Jednym z bardziej dyskutowanych był raport firmy badawczej Babson. Dzięki grantowi z Fundacji Hewlettów oraz wsparciu wydawnictwa edukacyjnego Pearson, przeprowadzono badanie ankietowe pracowników amerykańskich uczelni na temat otwartych zasobów edukacyjnych. Kluczowe wyniki: ponad 2/3 badanych ocenia jakość otwartych zasobów na taką samą lub wyższą od tradycyjnych zasobów, kluczową barierą jest obawa przed dodatkowym czasem pracy nad zasobami, więcej pracowników używa otwartych zasobów niż to deklaruje (brak wiedzy na ich temat nie jest barierą dla ich używania). Polecamy lekturę całego raportu (PDF) oraz komentarz Alka Tarkowskiego w serwisie „OER Policy in Europe”. Dla porównania polecamy również pierwszy raport opublikowany przez OER Research Hub, “OER Evidence Report 2013-2014″. Raport zbiera wyniki dwuletniej ewaluacji skutków wdrażania otwartościowych praktyk wśród edukatorów oraz inicjatyw państwowych, które miały na celu tworzenie lub wspieranie otwartych zasobów edukacyjnych.
Otwarta nauka
Jedną z gorętszych dyskusji w tym roku wywołało Association of Scientific, Technical and Medical Publishers (stowarzyszenie zrzeszającego wydawców naukowych, technicznych i medycznych), które opublikowało własny zestaw „otwartych” licencji. Propozycja wywołała ostrą krytykę ze strony kilkudziesięciu organizacji, które uznały to za próbę rozbijania skuteczności ruchu open access i tzw. open washing czyli używanie powszechnie już przyjętych terminów otwartości do nieotwartych modeli prawnych.
2014 rok przyniósł nowe polityki otwartości wdrożone m.in. przez Fundację Billa i Melindy Gatesów, brytyjską fundację badawczą Wellcome Trust (finansującą badania nad nowotworami), a w Polsce ICM UW (Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniw. Warszawskiego).
Tegoroczne obchody tygodnia otwartego dostępu (Open Access Week) upłyneły nie tylko pod znakiem promocji otwartości, ale również walki o dostęp do nauki jako podstawowego prawa, które może zostać odebrane. Tak się dzieje w przypadku Diego Gomeza, studenta z Kolumbii, któremu grozi do 8 lat więzienia za udostępnienie w Sieci artykułu, który pobrał z zamkniętego repozytorium.
Także na jesieni, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego rozpoczęło po raz kolejny przymiarki do wdrożenia w Polsce zasad Otwartego Dostępu. Wraz KOED wzięliśmy udział w konsultacjach pierwszej wersji planu wdrożenia Otwartego Dostępu w Polsce (stanowisko KOED jest dostępne tutaj). Niestety, sądząc po tempie prac zainicjowanie planu jeszcze w tej kadencji wydaje się mało prawdopodobne.
Otwarte zasoby
W listopadzie 2014 roku liczba utworów dostępnych w sieci na CC osiągnęła 882 miliony. W raporcie na rok 2010 wynosiła ok. 400 mln, co pozwala szacować, że już w przyszłym roku użytkownicy będą mogli cieszyć się miliardem utworów na licencjach CC. Raport State of Commons pokazuje także inną pozytywną tendencję: odsetek utworów udostępnionych na licencjach w pełni wolnych – zezwalających zarówno na użytek komercyjny i korzystanie z dzieł zależnych – jest większy niż 4 lata temu i stanowi ponad połowę ogółu utworów na CC. Najpopularniejszą licencją jest CC-BY-SA (używana min. przez Wikipedię), choć tuż po niej plasuje się najbardziej restrykcyjna CC-BY-NC-ND.
W lipcu Unia Europejska opublikowała przełomową rekomendację dotyczącą licencjonowania zasobów publicznych – można w niej znaleźć zalecenie, by zasoby będące utworami w rozumieniu prawa autorskiego były udostępniane na wolnych licencjach Creative Commons
Do ciekawych wiadomości można zaliczyć kilka nowych zbiorów otwartych zasobów, ale dokonanych przez dużych graczy: Google opublikowało ogromny zestaw wektorowych ikon wykorzystywanych w projektowaniu interfejsów mobilnych np. systemu Android; Twitter otworzył swoją kolekcję ikon Emoji. Tymczasem jeden z najbardziej kojarzonych z Creative Commons serwisów, Flickr zaliczył w minionym roku, aż dwa poważne problemy z nimi. Najpierw usunął metadane dotyczące licencji Creative Commons (utrudniając ich wyszukiwanie) i pogorszył widoczność oznaczeń CC przy zdjęciach. Zmiany te zostały odwrócone po kilku tygodniach pod wpływem krytyki użytkowników. Na koniec roku Flickr znów stał się obiektem dyskusji gdy postanowił uruchomić usługę sprzedaży pocztówek ze zdjęciami z serwisu. Zgodnie z możliwościami licencji, ale wbrew poczuciu sprawiedliwości wielu fotografów publikujących na CC, pominął ich przy podziale zysków.
Otwarta kultura
Temat otwartości zasobów instytucji kultury był jednym z najważniejszych tematów ubiegłorocznej Wikimanii – konferencji wikipedystów. Wieści się co raz większą profesjonalizację tej współpracy, a wraz z nią rozwój sektora Open Glam – instytucji kultury wdrażających otwartość. Do najważniejszych nowości openGLAM można zaliczyć 100 tysięcy historycznych grafik, szkicy, ilustracji medycznych udostępnionych na wolnej licencji przez Wellcome Library, otworzenie zasobów Muzeum Narodowego Nowej Zelandii (Te Papa Tongarewa) oraz powstanie Cyfrowej Biblioteki Kataru.
Prawo i licencje
2014 rok przyniósł nowe wersje licencji Creative Commons czyli 4.0. Licencje są ujednolicone tak, by jedna wersja międzynarodowa mogła być stosowana we wszystkich państwach, bez dostosowywania do lokalnego prawa. Licencje mają też poprawione reguły dotyczące baz danych, są też po prostu prostsze dla użytkowników.
Open Knowlegde Foundation opublikowała zaś wersję 2.0 Open Definition, okreslającej standard licencjonowania otwartych i wolnych zasów kultury i wiedzy. Nowa wersja została uproszczona językowo oraz zawiera wyraźne rozgraniczenie między dostępnością na otwartej licencji, otwartym i nieograniczonym dostępem do zasobu oraz dostępnością w otwartym formacie. Dopiero spełnienie tych trzech wartości daje zgodność z Open Definition. W nowej wersji łatwiej również sprawdzić kompatybilność określonej licencji z definicją. Pod samym koniec roku przetłumaczyliśmy Open Definition na polski.
Złym duchem w wiadomościach o prawie (nie tylko autorskim i patentowym) w 2014 roku były porozumienia TTP (Trans-Pacific Partnership) oraz TTIP (Transatlantic Trade and Investment Partnership). Negocjowane w dużej mierze w tajny sposób, w opini organizacji społecznych z całego świata poważnie zagrażają zrównoważonemu rozwojowi i ew. reformie prawa własności intelektualnej w kierunku lepszego zaadresowania potrzeb i praw użytkowników.