Otwarte licencje w projekcie – jak je efektywnie zastosować? cz. 1
W skrócie (jeśli nie masz czasu przeczytać całego tekstu)
– coraz więcej programów grantowych punktuje wyżej projekty, które publikują w otwarty sposób swoje rezultaty lub wręcz wymagają takiej publikacji,
– aby spełnić te wymogi sprawdź na jakiej licencji jesteś zobowiązany publikować swoje zasoby i dostosuj do niej zapisy prawno-autorskie w umowach w swojej organizacji,
– jeśli masz wybór i zastanawiasz się, którą licencję wybrać skorzystaj z tego narzędzia, ale pamiętaj że tylko wolne licencje (CC BY, CC BY-SA i kompatybilne) dają najszersze możliwości wykorzystania Twoich zasobów np. włączanie ich do Wikipedii
– publikując materiały zadbaj o odpowiednie oznaczenie licencji oraz dostępność publikacji, nie używaj technologii, które utrudniają dostęp osobom niepełnosprawnym (np. flash), pamiętaj o opisach tekstowych materiałów graficznych i wideo, jeśli publikujesz coś w druku lub zewnętrznych mediach zadbaj by odpowiednio oznaczone i dostępne treści znalazły się również na Twojej stronie,
– ekipa Creative Commons Polska odpowiada na Wasze pytania mailowo pod adresem cc @ creativecommons.pl i udziela wielu porad osobiście. Co środę Fundacja Nowoczesna Polska prowadzi telefoniczny dyżur porad prawnych dotyczących prawa autorskiego.
Otwartość w organizacjach pozarządowych
Po wakacjach zacznie się kolejny sezon grantowy. W konkursach Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Akademii Orange, Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, Patriotyzmu Jutra Muzeum Historii Polski i wielu innych otwartość rezultatów projektu doceniana jest w dwojaki sposób. Niektóre z nich na etapie oceny wniosków grantowych przyznają dodatkowe punkty przyznawanych za „uwolnienie” efektów projektu. Inne stawiają twarde wymogi dotyczące warunków prawno-autorskich na jakich powinny być dostępne rezultaty projektu – tu część warunki określa opisowo, a część wprost rekomenduje konkretne licencje Creative Commons. Obok wymogów związanych z prawem autorskim co raz częściej, co bardzo nas cieszy, znajdują się również wymogi dot. dostępności technologicznej publikacji np. zgodność ze standardami WCAG. W odróżnieniu jednak od warunków sprawozdawczości czy rozliczenia finansowego, oceny otwartości projektu i jego dostępności technologicznej nie da się dokonać tak łatwo. Często miewają z tym problem obie strony, przyznająca grant i realizująca za te pieniądze działania organizacja. Podpowiadamy jak najefektywniej wykorzystać wolne i otwarte licencje w projektach nie tylko aby spełnić wymogi konkursu, ale również tak aby zwiększyć potencjał naszych działań.
Po pierwsze formalności
Zależnie od wymogów grantodawcy w określony sposób dokumentujemy projekt, rozliczamy go, dbamy o standardy których wymaga. To naturalne, skoro finansuje nasze działania projektowe. W większości przypadków dzieje się to za środki publiczne, więc powinno zależeć nam wszystkim na ich odpowiednim spożytkowaniu. Jednym z co raz popularniejszych wymogów jest publikacja rezultatów/efektów projektu na odpowiedniej licencji lub warunkach prawno-autorskich. Co to oznacza? Zwykle wystarczy aby wszystkie utworu publikowane w ramach projektu (treści na stronie, raporty, zdjęcia, zasoby edukacyjne, filmy wideo) zostały opublikowane w sieci (dostępne za darmo) i udostępnione na odpowiedniej licencji np. Creative Commons Uznanie autorstwa. W praktyce będzie to wymagać od grantobiorcy podstawowej świadomości prawa autorskiego, przynajmniej na tyle by zlecając takie produkty czy wykonując je z osobami spoza organizacji np. wolontariuszami uregulować kwestie prawne umową z przeniesieniem praw autorskich lub licencją.
Jaka licencja?
Zwykle licencja, której wymaga lub którą punktuje grantodawca jest jasno wskazana. Jeśli jednak została wskazana opisowo to znaczy, że możemy mieć jakąś swobodę wyboru. Np. w regulaminie konkursów MKiDN takich jak edukacja medialna i kulturalna znajdziemy zapis o dodatkowych punktach za spełnienie warunku „Popularyzacja efektów działań oraz dokumentacji zadania w formie publikacji tradycyjnej lub multimedialnej wraz z prawem do ich dalszego wykorzystania (np. na jednej z wolnych licencji).” Wolnymi licencjami nazywamy: licencję Creative Commons Uznanie autorstwa, Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach lub inną licencję zgodną z definicją wolnych dóbr kultury.
Jaką licencję wybrać w takiej sytuacji? W skrócie: licencja Uznanie autorstwa (CC BY) pozwala na najszersze możliwe wykorzystanie również komercyjne, obejmujące nawet zmianę licencji lub objęcie całkowitą ochroną prawno-autorską utworów zależnych, Uznanie autorstwa – na tych samych warunkach, choć pozwala na wszystko (komercyjne wykorzystanie również) to nie pozwala na zmianę licencji w utworach zależnych, co z jednej strony gwarantuje nam zawsze możliwość czerpania z nich z powrotem, a z drugiej ogranicza komercyjne zawłaszczanie i organicznie prawa do wykorzystywania utworów stworzonych na bazie naszych.
Więcej o wymogach poszczególnych grantodawców możecie dowiedzieć się z katalogu konkursów z takimi zapisami w Przewodniku po otwartości dla NGO (str.66).
Licencje Creative Commons
Aby móc publikować materiały na licencjach CC musimy być posiadaczami praw autorskich majątkowych do utworów. Jeśli nie jesteśmy ich twórcami możemy nabyć je w wyniku umowy lub licencji. Zakresy umów i licencji muszą być takie same lub szersze od licencji, której wymaga od nas grantodawca. Przykładowo chcąc opublikować na CC BY plakat, którego przygotowanie zlecamy grafikowi powinniśmy podpisać z nim umowę, w której powinniśmy otrzymać zgodę na utrwalanie, zwielokrotnianie, obrót egzemplarzami, rozpowszechnianie i emitowanie (są to wszystkie pola eksploatacji wyrażone są w art. 50 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Ponadto będziemy potrzebować również zgody na korzystanie i rozporządzanie opracowaniami utworów, o których mowa w umowie oraz przeniesienia na nabywcę prawa do zezwalania na korzystanie i rozporządzanie opracowaniami tych utworów. Jeśli przeraża Cię taki język prawny lub nie nie jesteś pewien/a tego czy umowy, z których już korzystasz spełniają te warunki skorzystaj z wzorów umów Koalicji Otwartej Edukacji i komentarza do nich np. w Przewodniku po otwartości dla NGO (str. 61).
Jak prawidłowo oznaczyć materiały? Niezależnie od rodzaju publikacji i tego gdzie zostanie udostępniona najważniejsze będzie umieszczenie w niej widocznych oznaczeń co do autorstwa, rodzaju licencji oraz, jeśli wymaga tego grantodawca, jego odpowiednich oznaczeń. Zależnie od rodzaju materiału oznaczenia będziemy umieszczać w różnych miejscach. W publikacjach książkowych, PDF-ach i plikach tekstowych najlepiej dodać informacje do stopki razem z linkiem do pełnej treści licencji. Link osobom które spotykają się z licencją po raz pierwszy zapoznać z jej szczegółowymi warunkami. W filmach informacje zwykle dodajemy w napisach końcowych. Zapis tych informacji w sposób który nie jest powiązany z plikiem np. umieszczenie informacji o licencji w opisie na na stronie czy w serwisie YouTube pod filmem będzie powodować, że pliki te po pobraniu i skopiowaniu nie będą już tej informacji posiadać, a więc ich odbiorcy nie będą wiedzieć na jakich warunkach mogą z nich korzystać.
Schemat informacji o licencji Creative Commons w publikacji:
Publikacja dostępna jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów [Lista autorów]. Treść licencji jest dostępna na stronie http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/legalcode
Za skuteczną publikację materiałów zgodnie z tymi warunkami należy uznać umieszczenie ich w sieci, bez ograniczeń dostępu (np. haseł, konieczności logowania się, wyłącznie w serwisach społecznościowych wymagających posiadania konta etc.) wraz z odpowiednimi oznaczeniami. Najlepiej publikować materiały na swoje stronie lub we wskazanych przez grantobiorcę repozytoriach np. Platforma Kultury (Narodowego Centrum Kultury), strona Akademii Orange dla konkursu Fundacji Orange. Dla niektórych zasobów np. PDF-ów z publikacjami książkowymi, raportami etc. warto skorzystać z ogólnych repozytoriów takich jak ngoteka.pl dedykowana dla organizacji pozarządowych.
Dostępność techniczna
Co raz częściej grantodawcy do zapisów o sposobie publikacji dodają zapisy dot. dostępności technologicznej dla osób o specjalnych potrzebach. Spełnienie tych wymogów (najczęściej WCAG 2.0) oznacza stosowanie zasad, które ułatwiają zapoznawanie się z całą treścią i nawigowanie po stronie czy dokumencie bez konieczności ingerowania np. w jego format. Treści publikowane jako piliki do pobrania np. PDF, DOC powinny być dostępne jako czysty tekst (z możliwością jego kopiowanie) i posiadać jasną strukturę nagłówków. Treści publikowane na stronach internetowych opublikowanie treści powinny unikać elementów animowanych (w szczególności takich jak flash) i posiadać opisy alternatywne dla ilustracji (w ramach możliwości również transkrypcje lub audiodeksrypcje dla filmów).
W sytuacjach, w których nasze materiały będa publikowane w innym miejscu niż nasza strona czy w repozytoriach wskazanych przez grantodawcę (np. w mediach) należy również pamiętać o warunkach przez niego wymaganych. Podobną sytuacją będzie wydawanie publikacji np. drukiem i sprzedawanie wersji drukowanej. To możliwe, a publikacje drukowane również mogą być dostępne na warunkach wybranej licencji Creative Commons. Warto natomiast pamiętać o udostępnieniu tych materiałów również w sieci, aby nie ograniczać ich dostępność.
Korzyści dla Ciebie i Twojej organizacji
OK. Spełniliśmy wymogi otwartości, materiały znalazły się na stronach, prawidłowo opisane, co dalej? Wykorzystanie licencji to nie tylko oznaczenie na Waszej publikacji. Kiedy udostępniamy treści w ten sposób dajemy naszym odbiorcom znacznie więcej możliwości ich wykorzystania (a być może również zaangażowania się poprzez nie w nasze działania). O użyciu wolnych licencji warto bardzo jasno informować np. umieszczając grafiki o tym co wolno zrobić z daną publikacją zamiast lub uzupełniając tradycyjną stopkę. Czytelnik/czka łatwo dowie się dzięki nim, że może taki materiał skopiować i remiksować np. wykorzystać część w swojej publikacji lub w przyszłości zrobię uaktualnioną wersję. Więcej kopi naszej publikacji, zrobionych dzięki licencji legalnie i bez konieczności pytania nas o zgodę w sieci oznacza większe dotarcie. Rzadki jeszcze, ale zdarzający się czasem scenariusz wykorzystywania otwartych zasobów produkowanych przez organizacje pozarządowe jest też świetnym argumentem dla grantodawcy, że nasze produkty są praktyczne i przydatne. Jeśli chcecie dowiedzieć się, kto już korzysta w pracy swojej organizacji z wolnych licencji lub chcecie dać znać o tym, że to robicie dołączcie do bazy otwartych NGO prowadzonej przez Centrum Cyfrowe.
Korzystanie z wolnych licencji ułatwia również wykorzystywanie innych zasobów w ten sposób dostępnych np. Wikipedii. Gdzie znaleźć i jak wykorzystać zasoby dostępna na licencjach Creative Commons dokumentuje serwis otwartezasoby.pl.
O tym jak otwierać nie tylko to co wymagane, ale zbudować cały projekt jako „otwarty” w drugiej części wpisu.